نیمه شعبان در روایات
روایات نقل شده از پیامبر اکرم (ص) و امامان شیعه بر اهمیت شب‌زنده‌داری و عبادت در شب نیمه شعبان تأکید دارد؛ از جمله در روایتی آمده است: جبرئیل در شب نیمه شعبان پیامبر را از خواب بیدار کرد و ایشان را به برپایی نماز، قرائت قرآن، دعا و استغفار در این شب سفارش نمود.[۱] در روایتی دیگر، یکی از همسران پیامبر از عبادت خاص و سجده‎های طولانی و متعدد پیامبر در شب نیمه شعبان خبر داده است.[۲] در احادیثی از امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز بر عبادت و انجام اعمال خاص شب نیمه شعبان تأکید شده است.[۳]

دسته‎ای دیگر از روایات، حاکی از اهمیت نیمه شعبان به سبب تولد امام مهدی (عج)، آخرین حجت خدا بر مردم است.[۴]

اسامی دیگر شب نیمه شعبان
برات: برات به معنای حواله، سند و نوشته‌ای که به کسی دهند تا به استناد آن، پول یا هر چیز دیگر را از دیگری بگیرد. به حواله معنوی نیز برات می‌گویند و از آنجا که در شب نیمه شعبان خداوند برات (سند) آزادی از جهنم را به بندگان خود می‎بخشد به این شب، شب برات گفته می‎شود.[۵]
ليلة الصک: صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است.[۶]
برات کاندیلی: در ترکیه به این شب، برات کاندیلی گفته می‎شود.
شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته می شود.[۷]
وقایع نیمه شعبان
نوشتار اصلی: امام مهدی عجل الله تعالی فرجه
۱- بر اساس گزارش‎های متعدد تاریخی و طبق دیدگاه مشهور شیعه پانزدهم شعبان[۸] سال ۲۵۵[۹] یا ۲۵۶ق[۱۰] روز تولد امام زمان (عج) است.

۲- درگذشت علي بن محمد سَمَري نایب خاص امام‏ زمان و پايان غیبت صغری (۳۲۹ق).[۱۱]

فضیلت نیمه شعبان
روایات متعددی در اهمیت و فضیلت شب و روز نیمه شعبان وجود دارد. بخشی از فضیلت‎های این شب در ذیل آمده است:

گشایش درهاى خشنودى، بخشش، روزى و نیكى در شب نیمه شعبان؛[۱۲]
تقسیم روزی و ثبت شدن زمان مرگ انسان؛[۱۳]
بخشیدن همه انسان‎ها غیر از مشرک، قمارباز، فرد قطع رحم كرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‎ورزد.[۱۴]
برترین شب‌ها پس از شب قدر.[۱۵]
اعمال نیمه شعبان
 
اعمال شب و روز نیمه شعبان
شب نیمه شعبان
غسل کردن كه باعث تخفیف گناهان مى‌شود.
احیاء این شب به نماز، دعا و استغفار.
خواندن دعای کمیل.
زیارت امام حسین(ع) که باعث بخشش گناهان می‎شود. بر اساس برخی از روایات، روح ۱۲۴ هزار پیامبر ایشان را در این شب زیارت می‎کنند. در شرایطی که امکان زیارت نیست به مکان بلندی رفته و به سمت راست و چپ نگاه کند سپس سر را به سمت آسمان بلند نموده و امام حسین را با این كلمات زیارت كند:اَلسَّلامُ عَلَیْكَ یا اَبا عَبْدِاللّهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْكَ وَ رَحْمَةُاللّهِ وَ بَرَكاتُهُ.
خواندن دعای زیر که در حکم زیارت امام زمان (عج) است:
اَللّهُمَّ بِحَقِّ لَیْلَتِنا (هذِهِ) وَ مَوْلُودِها وَ حُجَّتِكَ وَ مَوْعُودِهَا الَّتى قَرَنْتَ اِلى فَضْلِها فَضْلاً فَتَمَّتْ كَلِمَتُكَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِكَ وَلا مُعَقِّبَ لاِیاتِكَ نُورُكَ الْمُتَاَلِّقُ وَ ضِیاَّؤُكَ الْمُشْرِقُ وَ الْعَلَمُ النُّورُ فى طَخْیاَّءِ الدَّیْجُورِ الْغائِبُ الْمَسْتُورُ جَلَّ مَوْلِدُهُ وَ كَرُمَ مَحْتِدُهُ وَالْمَلاَّئِكَةُ شُهَّدُهُ وَاللّهُ ناصِرُهُ وَ مُؤَیِّدُهُ اِذا آنَ میعادُهُ وَالْمَلاَّئِكَةُ اَمْد ادُهُ سَیْفُ اللّهِ الَّذى لا یَنْبوُ وَ نُورُهُ الَّذى لا یَخْبوُ وَ ذوُالْحِلْمِ الَّذى لا یَصْبوُا مَدارُ الَّدهْرِ وَ نَوامیسُ الْعَصْرِ و َوُلاةُ الاْمْرِ وَالْمُنَزَّلُ عَلَیْهِمْ ما یَتَنَزَّلُ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ اَصْحابُ الْحَشْرِ وَالنَّشْرِ تَراجِمَةُ وَحْیِهِ وَ وُلاةُ اَمْرِهِ وَ نَهْیِهِ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلى خاتِمِهْم وَ قآئِمِهِمُ الْمَسْتُورِ عَنْ عَوالِمِهِمْ اَللّهُمَّ وَ اَدْرِكَ بِنا اءَیّامَهُ وَظُهُورَهُ وَقِیامَهُ وَاجْعَلْنا مِنْ اَنْصارِهِ وَاقْرِنْ ثارَنا بِثارِهِ وَاكْتُبْنا فى اَعْوانِهِ وَ خُلَصاَّئِهِ وَ اَحْیِنا فى دَوْلَتِهِ ناعِمینَ وَ بِصُحْبَتِهِ غانِمینَ وَ بِحَقِّهِ قآئِمینَ وَ مِنَ السُّوَّءِ سالِمینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ صَلَواتُهُ عَلى سَیِّدِنا مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ وَ الْمُرْسَلینَ وَ عَلى اَهْلِ بَیْتِهِ الصّادِقینَ وَ عِتْرَتِهَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْكُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْكَمَ الْحاكِمینَ النّاطِقینَ وَالْعَنْ جَمیعَ الظّالِمینَ واحْكُمْ بَیْنَنا وَ بَیْنَهُمْ یا اَحْكَمَ الْحاكِمینَ.

صلوات هر روز كه در وقت زوال به خواندن آن سفارش شده است.
خواندن دعای زیر که پیامبر (ص) در شب نیمه شعبان می‎خواندند:
اَللّهُمَّ اقْسِمْ لَنا مِنْ خَشْیَتِكَ ما یَحُولُ بَیْنَنا وَ بَیْنَ مَعْصِیَتِكَ وَ مِنْ طاعَتِكَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ رِضْوانَكَ وَ مِنَ الْیَقینِ ما یَهُونُ عَلَیْنا بِهِ مُصیباتُ الدُّنْیا اَللّهُمَّ اَمْتِعْنا بِاَسْماعِنا وَ اَبْصارِنا وَ قُوَّتِنا ما اَحْیَیْتَنا وَاجْعَلْهُ الْوارِثَ مِنّا وَاجْعَلْ ثارَنا عَلى مَنْ ظَلَمَنا وَانْصُرنا عَلى مَنْ عادانا وَلا تَجْعَلْ مُصیبَتَنا فى دینِنا وَلا تَجْعَلِ الدُّنْیا اَكْبَرَ هَمِّنا وَلا مَبْلَغَ عِلْمِنا وَلا تُسَلِّطْ عَلَیْنا مَنْ لا یَرْحَمُنا بِرَحْمَتِكَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.

ذکرهای “سُبْحانَ اللّهِ” ، “الْحَمْدُلِلّهِ” ، “اللّهُ اَكْبَرُ” وَ “لا اِلهَ اِلا اللّهُ” صد مرتبه گفته شود.
خواندن نماز جعفر طیار.
خواندن چهار ركعت نماز، در هر ركعت حمد و توحید صد مرتبه پس از نماز دعای زیر خوانده شود:
اَللّهُمَّ اِنّى اِلَیْكَ فَقیرٌ وَمِنْ عَذاِبكَ خائِفٌ مُسْتَجیرٌ اَللّهُمَّ لا تُبَدِّلْ اِسْمى وَلا تُغَیِّرْ جِسْمى وَلاتَجْهَدْ بَلاَّئى وَلا تُشْمِتْ بى اَعْداَّئى اَعُوذُ بِعَفْوِكَ مِنْ عِق ابِكَ وَ اَعُوذُ بِرَحْمَتِكَ مِنْ عَذابِكَ وَ اَعُوذُ بِرِضاكَ مِنْ سَخَطِكَ وَ اَعُوذُبِكَ مِنْكَ جَلَّ ثَناَّؤُكَ اَنْتَ كَما اَثْنَیْتَ عَلى نَفْسِكَ وَ فَوْقَ ما یَقُولُ الْقآئِلُونَ.
روز نیمه شعبان
زیارت امام زمان که در هر زمان و مکان نیز استحباب دارد.
دعا برای تعجیل امام زمان(ع).
نیمه شعبان از دیدگاه اهل سنت
پانزدهم شعبان تنها برای شیعیان اهمیت ندارد بلکه برای اهل سنت به ویژه طریقت‎های تصوف آن نیز جایگاه خاصی دارد. روایات متعددی از پیامبر(ص) و صحابه درباره اهمیت عبادت در این شب و مشخص شدن روزی و مقدرات انسان در آن وجود دارد.[۱۶] برخی از علمای اهل سنت در صحت این روایات تردید داشته و وجود فضیلت برای شب نیمه شعبان را رد می‎کنند این در حالی است که ابن تیمیه، نظریه پرداز سلفیه، نیز نتوانسته فضیلت این شب را نادیده بگیرد اما اجتماع مسلمانان در مسجد برای احیا و خواندن نماز صد رکعتی این شب را بدعت دانسته است.[۱۷]بر همین اساس علمای سلفی قرن چهاردهم و پانزدهم هجری نظیر تهانوی، یوسف قرضاوی و محمد صالح منجد شب زنده داری و برگزاری مراسم شب برات را عملی بی‎اساس و بدعت می‎دانند.[۱۸][۱۹][۲۰]

اهل سنتِ معتقد به فضیلت نیمه شعبان، به شب زنده‎داری و انجام امور عبادی نظیر خواندن قرآن، برپایی نمازهای مستحبی، دعا و روزه داری در روز نیمه شعبان اهتمام می‎ورزند. این شب نزد آنان نیز به شب برات معروف است.[۲۱] خواندن صد رکعت نماز یا همان صلوة الخیر که در آن هزار بار سوره توحید خوانده می‎شود از جمله اعمال عبادی مشترک میان شیعه و اهل سنت است.[۲۲] مراسم شب برات در برخی از مناطق اسلامی نظیر شبه قاره هند با زیارت قبور، دادن غذا و صدقه به نیازمندان همراه است.[۲۳]

نیمه شعبان در ادب و شعر فارسی
نيمه شعبان در فرهنگ و ادب کهن فارسی، شب برات ناميده شده است و شاید یکی از دلایل این نام‌گذاری آن باشد که خداوند در این شب، برات (حواله یا سند) آزادی از دوزخ را به بندگان خود می‎دهد. ابوريحان بيرونی در کتاب «التفهيم» درباره شب برات چنين آورده: «…و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را شب برات خوانند و همی پندارم، این از قبیل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نیکی به جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ».[۲۴] محمد غیاث‌الدین رامپوری نيز در غياث اللغات -یکی از فرهنگ‎های فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات توصیف کرده است که در آن فرشتگان به فرمان خدا روزی انسان را تقسیم می‎کنند.[۲۵]

در همین راستا شاعران پارسی زبان نیز در اشعار خود به شب نیمه شعبان اشاره کرده‎اند و از عناوینی نظیر شب برات، لیله الصک، شب بیزاری، برائت از آتش دوزخو شب عبادت برای این شب استفاده کرده‎اند. حافظ شیرازی در کنار کلمه برات از تعبير شب قدر برای نیمه شعبان استفاده کرده است، که بهاءالدین خرمشاهی در کتاب «حافظ‌نامه» معتقد است منظور حافظ از «برات» در این بیت، شب نیمه شعبان است.

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
 
آن شب قدر که این تازه براتم دادند[۲۶]
مولوی نیز از تعبیر شب قدر و برات برای نیمه شعبان استفاده کرده است:

شب «قدر» است او، درياب او را
 
امان يابي چو برخواني براتش[۲۷]
جشن‎های نیمه شعبان
 
مراسم احیا و جشن نیمه شعبان در مسجد جمکران
شیعیان به مناسبت سالروز میلاد امام مهدی (ع) اقدام به برگزاری جشن، چراغانی‌های گسترده، مولودی‌خوانی، قربانی کردن و غذا دادن به فقرا می‎کنند. برگزاری این جشن‎ها در ایران پررنگ‎تر و در قالب دهه مهدویت، در چند روز برگزار می‎گردد. بخش مهمی از جشن‎های نیمه شعبان توسط مردم در اماکن مذهبی، محله‎ها و بازارهای شهرهای ایران برگزار می‎گردد.مسجد جمکران یکی از میزبانان اصلی برگزاری جشن‎های مهدویت در ایران است. این روز در ایران تعطیل و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.[۲۸]

در عراق نیز شیعیان ضمن برگزاری جشن‎ نیمه شعبان، به زیارت امام حسین علیه السلام می‎روند. در سالهای اخیر پیاده روی به سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم شده است. جشن‎های نیمه شعبان توسط شیعیان بحرین، یمن، مصر، لبنان و سوریه و هند نیز برگزار می‎شود.[۲۹]

پانویس
پرش به بالا↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق ج ۹۸، ص۴۱۳.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الأعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۲۱۷-۲۱۶.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الأعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۵۴۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۴، ۸۵.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الأعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۲۱۸، ۲۱۹.
پرش به بالا↑ علی اکبر دهخدا، لغت نامه، ذیل «برات»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش.
پرش به بالا↑ رامپوری، غیاث اللغات، به اهتمام منصور ثروت، ص۵۰۳ـ۵۰۴.
پرش به بالا↑ با شکوه ترین جشن تولد برای کامل ترین انسان، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
پرش به بالا↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۹؛ طبری، دلائل الامامه، ۱۴۱۳ق، ص۵۰۱؛ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹.
پرش به بالا↑ طوسی، کتاب الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۱. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۳۴۶.
پرش به بالا↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹، ح۵ و ص۵۱۴، ح۱. ابن‎بابویه، کمال‎الدین و تمام النعمة، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۰۴.
پرش به بالا↑ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۹۶، حدیث ۳۶۷.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۲۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۴۱۳.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۲۱۲؛ مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۴۱۳.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس، اقبال الاعمال، تحقیق:جواد قیومی اصفهانی، ص۲۱۷-۲۱۶.
پرش به بالا↑ سید بن طاووس ص۲۰۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۸۵.
پرش به بالا↑ منذری، الترغیب والترهیب، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷۳، ۷۴؛ ج۳، ص۶۷، ۲۳۳ و۳۰۷-۳۰۹؛ البانی، السلسلة الصحیحة، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۳۵؛ ج۴، ص۸۶؛ ابن حجر عسقلانی، الأمالی المطلقة، ۱۴۱۶ق، ص۵۲؛ بیهقی، شعب الایمان، بیروت، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۳۷۸-۳۸۶؛ احمد نگری، جامع العلوم، ۱۳۹۵ق، ج۳، ص۱۷۹.
پرش به بالا↑ ابن تیمیه، فتاوای، بیروت، دارالكتب العلمية، چاپ اول، ج۵، ص۳۴۴.
پرش به بالا↑ تهانوی، تسهیل بهشتی زیور، به اهتمام اساتید جامع الرشید، کتاب گهر، کراچی، ۱۳۲۷ق، ص۷۵.
پرش به بالا↑ حکم شرعی شب زنده‎داری و برگزاری مراسم عبادی به مناسبت نیمه شعبان، پایگاه اینترنتی یوسف قرضاوی.
پرش به بالا↑ عطيه صقر، شب نیمه شعبان؛ فضیلت و حکم شرعی شب زنده‎داری در آن، پایگاه اینترنتی اسلام آن لاین.
پرش به بالا↑ ملتانی، بهاء الدین زکریا، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۱۷۴ـ۱۷۶؛ علوی کرمانی، سیر الاولیاء، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۴۰۵؛ نوربخش، الفقه الاحوط، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۳.
پرش به بالا↑ علوی کرمانی، سیرالاولیاء، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۴۰۵.
پرش به بالا↑ احمد دهلوی، فرهنگ آصفیه، ذیل «شب برات»، لاهور، ۱۹۸۶م.
پرش به بالا↑ ابوریحان بیرونی، التّفهیم، با تجدید نظر و تعلیقات جلال الدین همایی، انجمن آثار ملی ایران، ص۲۵۲.
پرش به بالا↑ رامپوری، غیاث اللغات، به اهتمام منصور ثروت، تهران، امبیرکبیر، ۱۳۹۳ش، ص۵۰۳ـ۵۰۴.
پرش به بالا↑ خرمشاهی، بهاءالدین، حافظ نامه، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ بیست و یکم، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۶۷۲.
پرش به بالا↑ مولوی، دیوان شمس، به تصحیح عزیز الله کاسب، ص۲۵۲.
پرش به بالا↑ پژوهشی بر آیین های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
پرش به بالا↑ پژوهشی بر آیین های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
 
منابع
ابن بابویه، محمد بن علی، مترجم: محمد باقر کمره‎ای، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۷۷ش.
ابن‎تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، فتاوای، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
احمد دهلوی، فرهنگ آصفیه، ذیل «شب برات»، لاهور، ۱۹۸۶ق.
احمد نگری، جامع العلوم، بیروت، ۱۳۹۵ق.
البانی، محمد ناصرالدین، السلسلة الصحیحة، ریاض، مکتبة المعارف للنشر والتوزیع، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
بیرونی خوارزمی، ابوریحان محمد بن احمد، التّفهیم لاوئل صناعة التنجیم، ابوریحان بیرونی، با تجدید نظر و تعلیقات جلال الدین همایی، انجمن آثار ملی ایران، بی‎تا.
بیهقی، احمد بن حسین، شعب الایمان، تحقیق: ابوهاجر محمد سعید بسیونی زغلول، بیروت، دارالکتب العلمیة/ منشورات محمد علی بیضون، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
تهانوی، تسهیل بهشتی زیور، به اهتمام اساتید جامع الرشید، کتاب گهر، کراچی، ۱۳۲۷ق،
خرمشاهی، بهاء الدین، حافظ نامه، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ بیست و یکم، ۱۳۹۳ش.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، ذیل «برات»، زیرنظر محمدمعین، تهران ۱۳۲۵ـ۱۳۵۹ش.
رامپوری، غیاث‎الدین محمدبن جلال‎الدین بن رامپوری، غیاث اللغات، به اهتمام منصور ثروت، تهران، امبیرکبیر، ۱۳۹۳ش.
سید بن طاووس، علی بن موسی، اقبال الأعمال، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۸ق.
شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت،‌ دارالمفید، ۱۴۱۳ق.
طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامه، تحقیق: موسسه بعثت، قم، مؤسسه بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبه، قم، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۱ق.
عسقلانی، احمد بن حجر، الأمالی المطلقة، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
علوی کرمانی، محمد، سیر الاولیاء، اسلام آباد، ۱۳۹۸ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهرن، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۸۹ق.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تصحیح: محمد باقر محمودی و دیگران، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
ملتانی، بهاءالدین زکریا، الاوراد، اسلام آباد، ۱۳۹۸ق.
منذری، عبدالعظیم بن عبدالقوی، الترغیب والترهیب، عبدالعظیم بن عبدالقوی تحقیق: ابراهیم شمس الدین، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
مولوی، جلال‎الدین محمدبن محمد، دیوان شمس، به تصحیح عزیز الله کاسب، نشر محمد، ۱۳۸۷ش.
نوربخش، محمد بن محمد، الفقه الاحوط، کراچی، ۱۳۹۳ق.
با شکوه ترین جشن تولد برای کامل ترین انسان، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
حکم شرعی شب زنده‎داری و برگزاری مراسم عبادی به مناسبت نیمه شعبان، پایگاه اینترنتی یوسف قرضاوی.
عطيه صقر، شب نیمه شعبان؛ فضیلت و حکم شرعی شب زنده‎داری در آن، پایگاه اینترنتی اسلام آن لاین.
پژوهشی بر آیین های جشن نیمه شعبان در کشورهای اسلامی، پایگاه اینترنتی سازمان تبلیغات اسلامی.
ن
ب
و
مناسبت‌های شیعه
 
اعیاد
عید مبعث • عید فطر • عید قربان • عید غدیر • ازدواج علی (ع) و فاطمه (س) • نیمه شعبان
 
عزاداری‌ها
دهه محرم • روز تاسوعا • روز عاشورا • شب عاشورا • شام غریبان • اربعین حسینی • دهه صفر • ایام محسنیه • ایام فاطمیه • شب ضربت‌خوردن •شهادت حضرت علی(ع) • شهادت امام صادق(ع) • یوم الهدم
 
ایام عبادی
ماه رمضان • ایام البیض • لیلة المبیت • لیلةالرغائب • شب قدر • دحو الارض • روز ترویه • عرفه • شب نیمه شعبان
 
ماه رمضان
ن
ب
و
امام مهدی عجل الله تعالی فرجه
 
مهدویت
مهدی • قائم آل محمد • موعود باوری • اباصالح • ناحیه مقدسه • آیات مهدویت

امام زمان
نیمه شعبان • غیبت• غیبت صغری • غیبت کبری • انتظار • رجعت • بقیة الله • توقیع • ظهور امام زمان •توقیعات امام زمان (عج) • نیابت خاصه • نیابت عامه • عریضه‌نویسی • ملاقات با امام زمان • نماز امام زمان •مدعیان نیابت خاصه • اصحاب امام زمان • نهم ربیع الاول
 
علائم ظهور
صیحه آسمانی •خروج سفیانی • قیام یمانی •خسف بیداء • قتل نفس زکیه • آخرالزمان • دجال • نبرد قرقیسیا • سید خراسانی • پرچم‌های سیاه
 
مدعیان نیابت
ابومحمد شریعی • شلمغانی • احمد بن هلال کرخی
 
بستگان
امام عسکری • امام هادی • نرجس • حکیمه • جعفر کذاب • ازدواج امام مهدی
 
نواب اربعه
عثمان بن سعید • محمد بن عثمان • حسین بن روح • علی بن محمد سمری
 
کتابشناسی
البیان • نجم ثاقب • العرف الوردی • الفصول العشرة • کمال‌الدین و تمام‌النعمة • کتاب الغیبة (نعمانی) • کتاب الغیبة (طوسی) • منتخب الاثر •سرور اهل ایمان • مکیال المکارم • ← سایر
 
مدعیان مهدویت
نفس زکیه • جعفر کذاب • عبیدالله مهدی • محمدمهدی سنوسی • غلام‌احمد قادیانی • علی‌محمد شیرازی • مهدی سودانی • احمد الحسن
 
مکان‌های منسوب
مسجد جمکران • کوه رضوی • ذی‌طوی • مسجد سهله • سرداب • جزیره خضراء • چاه عریضه • بیداء
 
اعتقادات شیعه / شیعه
ن
ب
و
زیارت امام حسین
 
زیارات خاص
زیارت وارث • زیارت عاشورا • دعای علقمه • زیارت ناحیه مقدسه• زیارت عاشورای غیر معروفه • زیارت اربعین •عید فطر و قربان • شب‌های قدر • زیارت رجبیبه • نیمه شعبان  • شب‌های جمعه • صلوات خاصه

 
زیارات جامعه
زیارت جامعه کبیره • زیارت جامعه صغیره • جامعه ائمة المؤمنین • زیارت امین الله • زیارت رجبیه
 
مرتبط
پیاده‌روی اربعین • زیارت الشهدا • زیارت
 
زیارت • امام حسین(ع)

استاد یعقوبیان در مراسم جشن باشکوه میلاد سراسر نور حضرت بقیه الله الاعظم امام زمان(عج) در مدرسه علمیه الزهرا(س) شهرستان فامنین، گفت: برگزاری مراسم های اعیاد شعبانیه در راستای شناخت و معرفت یافتن به ائمه علیهم السلام و ایجاد محبت به امام در قلوب شیعه و اطاعت از پروردگار می باشد.

حجت الاسلام والمسلمین یعقوبیان گفت: برای اینکه انسان بخواهد خداوند را اطاعت کند، راه هایی را باید طی کند. با شناخت و معرفت یافتن به امام و ایجاد محبت نسبت به امام، در راستای اطاعت از امام قرار خواهیم گرفت و این اطاعت منجر به اطاعت از پروردگار خواهد بود.

وی افزود: انسان در چه صورتی می تواند بیان کند که خدا را اطاعت کرده است. این اطاعت در اطاعت امام و نبی اکرم(ص) است. اگر من می خواهم از امام اطاعت کنم این اطاعت در چه صورت امکان پذیر است . این امکان در مرحله شناخت صورت می گیرد و اگر بین معرفت امام و قبل اطاعت چیزی باشد و آن محبت است. این فرایند اگر رعایت شود، به اطاعت از خدا که قله و نقطه کمال است می رسد. پس باید در باب معرفت و شناخت امام تلاش کنیم . 

استاد حوزوی ادادمه داد: با توجه به احادیثی که فرموده اند؛ “هر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است." این حدث در بین اهل سنت هم مورد اتفاق است. پس من بدون معرفت امام به معرفت خدا نمی رسم. پس یک سوال پیش می آید که معرفت امام چیست؟ اگر زمین بدون حجت باقی بماند زمین اهل خودش را فرو می برد. اگر خداوند بخواهد قیامتی به پا کند اول حجت خود را می برد و سپس قیامت خواهد شد. از وقتی که انسان خلق شده برای هدایت و کسب کمال، یک اتصال بین زمین و آسمان است. “نحن حبل الله” که همانا ائمه علیهم السلام حبل الهی هستند.

وی با بیان اینکه، توسل یک امر عقلایی است خاطر نشان کرد: جدا از امر روایی که اشاره به مسئله عقلی دارد، باید بین خالق و مخلوق یک واسطه فیض باشد که توسط این واسطه فیض است که خداوند رحمت و برکتش را بر زمین جاری می سازد.
“بکم ینزل الفیض". به واسطه شما ائمه هست که خداوند باران رحمت را نازل می کند.
بین علت و معلول باید سنخیت باشد و این سنخیت در صورتی به وجود می آید که انسان اینقدر از نظر کمال و معرفت به جایی رسیده که خیر مطلق است و فقط نمی توان گفت خداست.

حجت الاسلام یعقوبیان اذعان کرد: چرا انسان احتیاج به واسطه فیض دارد؟ او مانند لامپی هست که برای روشنایی نیاز به کنتور دارد و نمی توان لامپی را مستقیم به نیروگاه اصلی اتصال داد تا روشن شود و این نقص از لامپ است که ظرفیت کافی ندارد. انسان باید نسبت به شیء محبت ایجاد کند و شناخت پیدا کند و جنبه معرفت و محبت باید کافی باشد و اگر انسانها بدانند اگر نفس هم می کشند به خاطر وجود امام علیه السلام است، این نقش بهتر جلوه می کند . ما چگونه می تواتیم محبت و معرفت امام را در زندگی داشته باشیم؟
راهکارهای عملی معرفت:
راهکارهای عملی در تربیت نسل منتظر است.
۱- معرفت داشتن به امام
2- بیان خصوصیت هایی از ائمه اطهار علیهم السلام
3- بیان زندگی و بیوگرافی از شناخت ائمه

4- بیان زیبایی های دوران ظهور
5- آموزش احادیث و روایات و دعا کردن
6- آشنایی با آیاتی درباره امام زمان(عج)
مثل ایه پنج سوره انبیاء
7- بزرگداشت ایام ولادت و شهادت ائمه اطهار علیهم السلام 
8- آشنایی با ائمه با زبان هنر و ادبیات

وی افزود: محبت به امام است که باعث ایجاد معرفت و توجه به امام خواهد شد. اگر کسی معرفت پیدا کرد، کم کم عشق به امام پیدا می کند.
اگر محبت ها و حتی باب براعت جستن از دشمنان اهل بیت را برای فرزندانمان بیان کنیم و معرفی کنیم. راهکار مناسبی برای شناخت امام است.
داستان های وقایع کربلا و مصاعب امامان را اگر به زبان بچگی بگوییم بچه ها راحت تر قبول می کنند.
توسل به اهل بیت و معرفی دوستان و فداییان حضرت امام زمان(عج)، بیان سرزمین های مقدس، هدیه دادن به ائمه و نذری دادن و صدقه دادن و ذکر صلوات برای ائمه از راهکار های مناسب برای ایجاد محبت در بین خانواده ها نسبت به امام است.

یعقوبیان تصریح کرد: یکی از راه هایی که می توانم محبت را ایجاد کنم اینست که زیباییهای بعد از ظهور را بیان کنیم.
مژده آمدن منجی در آیات قران بیان شده است، مثل؛ آیه ۱۰۵ سوره انبیا
انجیل امروزه که به نام زبور است که وعده آمدن افراد صالح داده شده است.
چرا زمان ظهور مشخص نشده است؟ زمان ظهور چه زمانی است؟
برای حفظ امید در بین مردم زمان مشخص نشده است و برای استمرار زمینه سازی ظهور این زمان نامعلوم است. در بعضی از روایات داریم که ظهور به تعویق افتاده است.
و…
مکان ظهور :.
بین اهل سنت و شیعه این اتفاق یکی هست که امام زمان از مکه ظهور می کنند.

نحوه ظهور :
ظهور با چه فرایندی آغاز می شود و چه کسانی به ایشان ملحق می شود؟ و
…
مراسم بیعت:
وقتی افراد به امام ملحق می شود امام بیعت می کنند و مسایلی را مطرح می کند.
وظیفه ما در هنگام ظهور یقین حاصل نمودن نسبت به حقانیت او به وسیله معیارهای شناخت حضرت است. شناخت چندین نشانه از نشانه های ظهور و معیارهای شناخت خود امام چیست؟
امام (عج) از پاسخ به هیچ سوالی عاجز نیست لذا تمام علوم در اختیار آنهاست، حتی می داند در ذهن شما چیست.
به زبان تمام حیوانات آشنا است و میراث انبیا در دست ایشان هست.
انسان همینطور که انسان برای یک علم به متخصص مراجعه می کند، در زمینه امام هم به راویان احادیث که همانا فقها هستند مراجعه کنید.

وی افزود: آنچه در باره سپاهیان حضرت گفته شده و بعضی اشتباه دارند.
یک دسته سپاهیان خاص که ۳۱۳ نفر هستند ‌و یک دسته دیگر که کمترین آن از ده هزار نفر بیشتر است.
اگر من خود را لایق نمیدونم که جزء ۳۱۳ نفر باشم، پس امیدوار می شوم که از یاران عام حضرت باشم.
اسباب پیروزی حضرت چیست؟
ملایک
رعب و وحشت
یاران امام و …
قیام حضرت:
آیا زمان ظهور و قیام حضرت یکی است یه خیر؟
بعد از ظهور باید یاران به امام برسند. 
اصل رجعت اعتقاد شیعه می باشد.
یاران حضرت در شب عاشورا وعده برگشت خود را فرموده اند.
کافرین محضی که خداوند آنها را برمی گرداند که هم به کیفر خود برسند و هم حکومت عادلانه را ببینند.
خواندن دعای عهد که در این دعا، آرزوی رجعت بعد از مرگ را داریم.
حضرت برای برقراری عدالت می آیند.
چه ظلم به نفس چه ظلم به خالق یا ظلم به مخلوق، در زمان ظهور آنچنان که سرما و گرما به خانه های شما نفوذ می کند، عدالت هم به خانه های شما نفوذ خواهد کرد.
با رشد عقول، اختلاف ها برطرف می شود. در حکومت حضرت این زمینه ایجاد می شود که در خانه ای یک خانم می تواند حکمت بیاموزد.
می فرماید تا حضرت نیامده است اگر علم ۲۷ باب دارد در زمان ظهور ۲۵ باب ظاهر می شود. یک سری رشدهایی که در زمان امام زمان(عج) مطرح می شود آن رشد علوم است

وی بیان کرد: در زمان ظهور افراد جامعه با هم همدل می شوند. در حکومت حضرت این تفرقه ها و تفاوت ها از بین می رود و از برکات وجود ظهور حضرت همه مردم امنیت دارند. بین عراق و شام جایی پا نمی گذارید مگر بر روی آب و چمنزار ، صحت و تندرستی در زمان ظهور تکامل می یابد و خیر و برکت فراوان همه جا را فرا خواهد گرفت.